کشت هیدروپونیک چیست

كلمه هايدروپونيك از تركيب دو واژه يوناني هايدرو به معناي آب و پونوس به معناي كار و تلاش ساخته شده است. اين كلمه را اولين بار دكتر گريك استاد يكي از دانشگاههاي كاليفرنيا به كار گرفت هايدروپونيك روشي براي كشت گياهان، بدون خاك است. اساس سيستم هیدروپونيك آب است،

منظور از کشت هیدروپونیک پرورش گیاه در آب و املاح و مواد مغذی می باشد. و در معنای لغت water working می باشد
هايدرپونيك فن كاشت گياهان بدون خاك است.  ريشه های گیاه در هوا كه بايد بسيار مرطوب نگاه داشته شود يا در آب كه بايد خوب تهويه شود ويا در برخي مواد جامد غير از خاك كه رطوبت را در خود نگه مي دارد رشد مي كنند آب موجود در اطراف ريشه ها كه غذاي مورد نياز گياه را تامين مي كند حاوي تركيبات متعادلي از مواد غذايي است

کشت هايدرپونيك اين امکان را به ما مي دهد که در ازاي کار کمتر و زمان کمتر بازده بيشتري داشته باشيم.

در سال‌هاي اخير استفاده از سيستم کشت هيدروپونيک در گلخانه‌هاي کشور بسيار مورد استقبال قرار گرفته است.
سيستم کشت هيدروپونيک عمودي در حقيقت يک روش بسترساز براي کشت هيدروپونيک است که با افزايش تراکم کشت گياه سبب افزايش بهره وري از یک مساحت ثابت تحت کشت مي‌شود.

با استفاده از اين روش کشت و با توجه به هزينه اوليه آن كه معادل ساير روش‌هاي بسترسازي معمول است، مي‌توان راندمان توليد محصول در گلخانه يا زمين مورد نظر را تا ۳۰ درصد افزايش داد و با توجه به ثابت ماندن هزينه‌هاي مربوط به گرمايش و سرمايش و همچنين هزينه‌هاي بسترسازي، ميزان توليد خالص نيز افزايش مي‌يابد.

اين روش قبلاً در کشورهاي ديگر با موفقيت اجرا شده است و براي کشت انواع ميوه و سبزي و حتي گل‌هاي کوچک بسيار مناسب است و با اعمال تغييرات اندکي در نحوه پياده سازي سيستم مي‌تواند تقريباً در هر گلخانه‌اي مورد استفاده قرار گيرد.

از اين روش به دليل کاهش چشمگير مصرف آب مي‌توان در مناطق کم آب کشور نيز استفاده كرد. همچنين اين روش کشت، قابليت انطباق با روش کشت آکوپونيک و سيستم‌هاي هيدروپونيک را نيز داراست.
کيفيت بالاي محصول توليد شده به جهت قرار گرفتن در ارتفاع و چرخش ۳۶۰ درجه‌اي و سهولت کار در تمام مراحل کشت از ديگر مزاياي اين روش است.
در واقع هيدروپونيك (آبكشت) علم و فن كاشت گياهان بدون خاك است. ريشه ها در هوا كه بايد بسيار مرطوب نگه داشته شوند يا در آب كه بايد خوب تهويه شود يا در برخي مواد جامد غير از خاك كه رطوبت را در خود نگه مي دارد رشد مي كند. آب موجود در اطراف ريشه ها كه غذا و اكسيژن مورد نياز گياه را تامين مي كند حاوي تركيبات متعادلي از مواد غذايي است.

سه روش اصلي و مناسب براي كشت هيدروپونيك عبارتند از:

الف ـ كشت در مواد دانه بندي شده: مواد دانه بندي شده شامل ذراتي كوچك با خاصيت شيميايي خنثي است.

ب ـ كشت در پشم شيشه: پشم شيشه الياف اسفنج مانندي است كه منشاء مواد آن سنگ هاي آتشفشاني است.

ج ـ كشت در آب: در اين روش ريشه ها در تركيب آب با هوا و در داخل آب رشد مي كنند.

نيازهاي شيميايي ريشه يا كل گياه را مي توان با محاسبه دقيق مقدار عناصر محلول غذايي در منطقه ريشه برآورد كرد و تعادل شيميايي محلول را نيز حفظ نمود.
پرورش گياهان به روش هيدروپونيك تا قبل از دكتر گريك صرفاً در حد تحقيقات آزمايشگاهي و يا به صورت موردي در برخي تمدنهاي باستاني مطرح بوده است بدون آنكه درك صحيح و مناسبي از اين روش وجود داشته باشد. دكتر گريك به تشخيص خود درباره ظرفيت و دامنه توسعه تجاري هيدروپونيك و مشاهداتش در مورد تكنيكهاي آزمايشگاهي به كار گرفته شده باور داشت و بر آن بود كه اين آزمايشها را با هدف توسعه يك حرفه تجاري ادامه دهد.

گزارشات اخير نشان مي دهد كه در حال حاضر بيش از يك ميليون خانواده در امريكا داراي دستگاههاي كشت بدون خاك بوده كه از آن جهت توليد مصرف خانگي استفاده مي شود. فرانسه، كانادا، افريقاي جنوبي، هلند، ژاپن، استراليا، و آلمان از جمله كشورهاي پيشرو در زمينه كشت هيدروپونيك مي باشند.
در ايران كشت هيدروپونيك محصولات سبزي، صيفي و برخي ميوه ها مانند توت فرنگي رونق قابل توجهي نيافته است. اما در برخي از نقاط ايران مانند شهرهاي هشتگرد كرج، كرمانشاه، تهران و جزيره كيش توليد محصولات باغي به روش كشت هيدروپونيك و به صورت تجاري گسترش يافته است.

مزايای کشت هايدروپونيك

۱- امكان پرورش گياهان به روش هيدروپونيك، درتمام نقاط وجود دارد. محصولات هيدروپونيك را مي توان در مناطقي كه داراي خاك هاي نامناسب و يا خاك هاي آلوده به بيماري هستند، نيز پرورش داد.

۲- تراكم در واحد سطح كشت هيدروپونيك بالا است. در كشت هيدروپونيك مي توان برخي از محصولات را در مكاني كوچك درمدت كوتاهي، پرورش داد. همچنين در كشت هايدروپونيك اين امكان وجود دارد كه بتوان محصولات را در چند سطح يا طبقه بر روي يكديگر، كشت كرد. با توجه به اين كه هزينه هاي حمل محصولات به بازار هزينه بالايي را شامل مي شود، مي توان با احداث گلخانه در مركز شهر، مقدار بعد مسافت و هزينه حمل را كاهش داد. مزارع هايدروپونيك خود صرف نظر از ارزشمندي زمين، داراي ارزش افزوده است.

۳- ميزان كار سنگين کاهش می یابد. كارها و تلاش هايي مانند شخم زدن خاك، انجام كشت، ضدعفوني كردن بذر و آبياري و ديگر فعاليتهاي مرسوم و رايج، در كشت هيدروپونيك بعضاً وجود ندارد.

۴- حفظ و نگهداري بهتر آب، امکان پذیر می شود. در يك طرح مناسب هيدروپونيك، آب مورد استفاده در مقايسه با كشت محصولات باغي در خاك به مراتب كاهش مي يابد.

۵- مشكلات ناشي از وجود آفات و بيماري ها کاهش می یابد. در كشت هيدروپونيك، نياز به ضد عفوني كاهش مي يابد. در سيستم هاي كشت در محلول غذايي مي توان بيماري هاي خاكزي گياه را به آساني ريشه كن كرد. همچنين در سيستم هاي كشت هايدروپونيك احتمال مبارزه با بيماريهاي خاكزي انساني، كاهش مي يابد. اين امكان وجود دارد كه بيماري ها از فضولات حيوانات يا ميكروارگانيسم هاي خاك به گياهان سرايت كرده و منجر به بيمار شدن آنها شود كه البته وقوع اين مسئله در كشورهاي توسعه يافته نادر است.

۶- مشكل علف های هرز، ریشه کن می شود. به علت خالص بودن بستر هاي كشت و امكان ضدعفونی كردن آسان آن، بذر علف های هرز در آن وجود ندارند.

۷- میزان توليد محصول افزایش می یابد. توليد در كشت هايدروپونيك بالا بوده و اين مسئله از نظر اقتصادي حتي استفاده از زمين هاي گران قيمت را توجيه پذير مي سازد.

۸- حفظ و نگهداري مواد غذايی آسان می شود. با ايجاد سيستم هاي بازيافتي يا چرخشي همواره مي توان محلول هاي غذايي هيدروپونيك مورد استفاده مجدد قرار گيرد و امكان آلودگي زمين و آب رودخانه ها را به حداقل رساند.

۹- به كنترل شرايط محيطی کمک می شود. چون در گلخانه هيدروپونيك عواملي چون نور، حرارت، رطوبت و تركيب گازهاي جو گلخانه و حتي محلول دهي طي يك برنامه زمان بندي شده است سريعاً مي توان شرايط محيطی را كنترل كرد.

۱۰- كنترل شيميايي منطقه رشد ريشه آسان است. مسموميت هاي ناشي از وجود نمك هاي معدني محلول غذايي را مي توان با شستشو از محيط ريشه، خارج كرد. همچنين مقادير pH و EC (قابليت هدايت الكتريكي) را مي توان، تنظيم نمود. علاوه بر اين در سيستم هيدروپونيك، مي توان از بروز مشكلات ناشي از تجمع نمك هاي معدني در منطقه رشد ريشه كه در كشت هاي خاكي اتفاق مي افتد جلوگيري نمود، به خصوص اگر از محلول غذايي با كيفيت خوب استفاده شود.

۱۱- استقرار گياهان جديد آسان تر است. لطمات ناشي از جابجايي گياهان در سيستم هيدروپونيك، كاهش مي يابد.

۱۲- آيش در برنامه تناوب كشت محصولات، وجود ندارد. از تمامي سطح كشت موجود در همه زمان ها مي توان استفاده كرد.

باغبانان و پرورش دهندگان مبتدي كه مي خواهند فعاليت در زمينه هيدروپونيك را شروع كنند، مي توانند اين كار را در منزل خود آغازكرده و هر زمان كه امكاناتي براي ساخت و راه اندازي سيستم كشت در محلول غذايي برايشان فراهم شد، آنگاه فعاليت خود را در مقياس كوچك و ساده فنی، شروع كنند.